Fort Koning Willem I: Een Historisch Monument in Maastricht
Fort Koning Willem I, gebouwd tussen 1815 en 1818, is een belangrijk onderdeel van de vestingwerken van Maastricht. Dit fort werd aangelegd tijdens de moderniseringswerkzaamheden onder leiding van Koning Willem I. De bouw van Fort Willem werd ingegeven door de terugkeer van Napoleon uit zijn verbanningsoord Elba op 1 maart 1815 en de vrees voor nieuwe oorlogen in Noordwest-Europa. Ondanks de definitieve nederlaag van Napoleon bij Waterloo op 18 juni 1815, werd Fort Willem I in de daaropvolgende drie jaar volledig voltooid.
Het Strategisch Belang van Fort Koning Willem I op de Caberg
In 1814 werd de Caberg opgemeten en in kaart gebracht. Een jaar later begon de aanleg van Fort Koning Willem I op het zuidpunt van deze hoogte. De eerste en belangrijkste bouwfase werd al in september 1815 afgerond. Het aanvankelijk geheel uit aarde bestaande fort werd in 1816 en de daaropvolgende jaren bekleed met gemetselde muren.
Fort Koning Willem I diende om de noordelijke vestingfronten te beveiligen en kon samen met Fort Sint-Pieter kruisvuur geven voor de Hoge Fronten. Ook het terrein van de Lage Fronten werd bestreken. Het fort ligt aan de kruising van de Cabergerweg en de Fort Willemweg, op de hooggelegen rand van de terrassen van Caberg. De afstand tussen het fort en de Hoge Fronten bij de Statensingel is circa 300 meter.
Door de hogere ligging was de Caberg van groot strategisch belang voor de verdediging van de stad. Sinds de 15e eeuw maakte de ontwikkeling van verdragend geschut het mogelijk voor belegeraars om de hoger gelegen gebieden direct buiten de stad te gebruiken om de vestingwerken en omwalling te beschieten en te vernielen. Vauban merkte dit al op in 1673. Tijdens de belegering door de Fransen in 1794 maakten zij gebruik van deze hoogten en vernielden een groot gedeelte van de toenmalige Bossche Fronten.
Fort Willem: Verdediging van Maastricht
Fort Willem werd gebouwd als reactie op de inname van Maastricht door het Franse republikeinse leger in 1794. De stad werd voornamelijk aan de kant van de Bossche Fronten belegerd. Fort Willem moest zorgen voor een betere verdediging van het noordwestelijke en noordelijke vestingfront. Samen met Fort Sint Pieter kon het fort een kruisvuur leggen voor het westelijke vestingfront, waardoor aanvallen aan deze zijde van de stad bemoeilijkt werden.
Fort Willem is een vestingwerk in de vorm van een onregelmatige vijfhoek. De vijf zijden van het fort worden respectievelijk facen, flanken en keel genoemd.
Fort Willem: Historisch Vestingwerk in Maastricht
Fort Willem is een vestingwerk in de vorm van een onregelmatige vijfhoek. De vijf zijden van het fort worden respectievelijk facen, flanken en keel genoemd. De naar buiten gerichte zijden heten facen, terwijl de naar achtergelegen zijden flanken worden genoemd. De keel verwijst naar de achterkant van het fort aan de stadszijde, afgesloten door een muur met een centrale monumentale poort.
Binnen het fort bevond zich een bomvrije kazemat, waar soldaten veilig konden verblijven en munitie en proviand werden opgeslagen. Rond het fort liep een droge gracht en glacis, een aflopende helling aan de buitenkant. Aan de zuidkant lag een bedekte weg, de Kastanjelaan, die de verbinding vormde met de Hoge en Lage Fronten. Direct buiten de monumentale poort in de keel bevond zich een klein wachtlokaal.
In tegenstelling tot Fort Sint Pieter had Fort Willem geen mijnenstelsel, hoewel de mogelijkheid tot aanleg aanwezig was.
Tijdens zijn actieve bestaan tussen 1815 en 1867 heeft Fort Willem geen militaire acties meegemaakt. De periode 1830-1839, toen de Zuidelijke Nederlanden zich afsplitsten van het Koninkrijk der Nederlanden en de Staat België stichtten, was enigszins spannend. Maastricht bleef echter in Nederlandse handen, zonder dat dit tot militaire acties leidde.
Beschrijving van Fort Willem 1
Fort Willem 1 heeft een revêtement van escarp (9,30 meter hoog) en contrescarp (6,70 meter hoog), beide van baksteen. Het cordon en de hoekblokken zijn van harde mergelsteen, en de lichtspleten in de linkerflank hebben een omlijsting van hardsteen.
De keelsluiting bestond uit een bakstenen muur van 2,60 meter hoog met schietgaten en een monumentale poort met het opschrift “Fort Koning Willem 1”.
Op het terreplein lagen de toegang tot de poterne, een kruistraverse en een waterput. De westzijde werd ingenomen door de kazematgevel met een toegangspoort en blinde vensters. De gevel is rijkelijk voorzien van baksteen en hardsteen.
De kazemat heeft een grote ruimte met kruisgewelven op vier pijlers en twee kleinere gewelven. Een trap van 19 treden geeft toegang tot de ringgalerij, die uit 136 ruimtes bestaat. De frontmuur van deze ruimtes heeft schietgaten voor de droge gracht.
De contrescarpgalerij heeft uitgangen op de droge gracht. Een verzonken gang verbindt de ringgalerij achter de escarp en contrescarp. De toegang vanuit de vesting was een bedekte weg, de Kastanjelaan.
Bewapening
Fort Willem had geen overdekte geschutsopstelling; het geschut stond op het binnenterrein. De kazemat diende als bomvrije kazerne en magazijn, geschikt voor 1000 man en 36.000 pond buskruit.
Fort Willem 1: Van Vestingwerk tot Speeltuin
In 1867 werd de vesting Maastricht opgeheven, wat leidde tot de afbraak van de verdedigingswerken. Dit maakte stadsuitbreiding en industriële groei mogelijk. Ondanks de sloop bleef een aanzienlijk garnizoen in Maastricht aanwezig, en enkele terreinen, zoals de zuidwestelijke helft van Fort Willem en de Hoge Fronten, bleven onder militair beheer.
Het noordoostelijke deel van Fort Willem werd in 1869 gesloopt, maar het grootste deel van het fort bleef bewaard. Tegenwoordig wordt een deel van het fort gebruikt als speeltuin, en de studentenvereniging Tragos heeft er haar domicilie.
Huidige Status
In 1947 werd op het fort een speeltuin ingericht. De kazemat werd later gebruikt door de Bescherming Bevolking (BB) en vervolgens door studentenvereniging Tragos. Het fort heeft nu een bestemming en wordt beheerd en Stichting Maastricht Vestingstad biedt er rondleidingen.